In november 2019 publiceerde de Koepel van Amsterdamse Schipholgroepen (KAS) in Luchtvaart uit Balans het resultaat van het onderzoek dat de economen Walter Manshanden en Leo Bus in opdracht van de KAS hebben uitgevoerd. Onlangs zijn in opdracht van de minister van I&W twee nieuwe rapporten uitgebracht over de betekenis van de luchtvaart voor de economie.

Wij hebben Manshanden en Bus gevraagd deze onderzoeken tegen het licht te houden vanuit hun eerdere rapportage. Het resultaat daarvan treft u hier aan. Daaraan voorafgaand presenteren wij de achtergrond die ons tot de economische vraagstelling heeft gebracht en gaan wij in op de belangrijkste beleidsmatige conclusies die nu getrokken kunnen worden. Hier de link naar het rapport in pdf, inclusief onderstaande toelichting.

Lusten en lasten luchtverkeer

De ontwikkeling van de luchtvaart bevindt zich al lange tijd in een stroomversnelling. In de tachtiger jaren was de verwachting dat een progressieve ontwikkeling van de luchtvaart van ons land bij zou gaan dragen aan de economische ontwikkeling van de regio met een uitstraling naar de rest van het land. De economie zou groeien en de luchtvaart zou zorgen voor groei van het aantal banen. De ontwikkeling van Schiphol met een extra start- en landingsbaan, uitbreiding van de pieren en stationsaccommodatie moest deze ontwikkeling faciliteren.

Het resultaat van dit beleid is dagelijks waarneembaar in lusten en lasten. De luchtvaart heeft een constructieve bijdrage geleverd aan de economische ontwikkeling van regio en land.

Inmiddels is bekend dat de luchtvaart meegroeit met economie als geheel. Diezelfde ontwikkeling van de luchtvaart heeft echter ook destructieve kanten. De luchtvaart tast het woon- en leefklimaat aan van de bewoners onder de aan- en uitvliegroutes, levert gevaar op, tast het klimaat aan, geeft risico’s voor de volksgezondheid en beperkt het ruimtegebruik in een zeer groot gebied, dat zich uitstrekt over het grondgebied van vier provincies. Groei van de luchtvaart versterkt de negatieve invloed.

De Koepel van Amsterdamse Schipholgroepen KAS constateerde de toenemende
destructieve krachten van de luchtvaart en zette vraagtekens bij de constructieve bijdrage die verdere groei van de luchtvaart voor de Nederlandse economie zou hebben. Dit was de achtergrond dat de KAS in 2019 Walter Manshanden en Leo Bus vroeg onderzoek te doen naar de vermeende immer positieve bijdrage van de luchtvaart. Het resultaat van hun onderzoek is opgenomen in Luchtvaart uit Balans dat de KAS op 24 november 2019 aanbood aan de Tweede Kamer. Op diezelfde dag vond de publieke presentatie plaats in het LLoyd Hotel in Amsterdam.

Kernresultaten uit het onderzoek waren:

• Het luchtvaartnetwerk van Nederland is niet kwalitatief hoogwaardig door de vele bestemmingen naar onbetekenende regio’s;
• Groei of krimp van de luchtvaart heeft slechts een zeer beperkte invloed op de economie en de werkgelegenheid;
• De arbeidsmarkt van de luchtvaart concurreert met de arbeidsmarkt in de regio, wat kan leiden tot verdringing van andere, meer waardevolle potenties;
• De vergelijking van een vijftal ‘onthubte’ luchthavens laat zien dat het ‘onthubben’ van Schiphol naar verwachting – in ieder geval op een termijn van vijf jaar – geen ernstige negatieve gevolgen zal hebben voor de economie.

De algemene conclusie uit het onderzoek is dat bij groei van de luchtvaart de bijdrage aan de economische kant van het publiek belang gering zal zijn, terwijl de destructieve gevolgen voor de samenleving aanzienlijk zullen zijn. De onbalans tussen lusten en lasten neemt toe.

Het publiek belang is niet gediend bij een verdere groei van de luchtvaart in Nederland. Het publiek belang is eerder gediend bij een krimp van het aantal vliegbewegingen, waardoor de kwaliteit van het netwerk kan verbeteren en de destructie van het woon- en leefklimaat wordt beteugeld.

Na het uitkomen van Luchtvaart uit Balans zijn er in opdracht van de minister van Infrastructuur en Waterstaat twee nieuwe onderzoeksrapporten uitgebracht over de relatie tussen de luchtvaart en de economie. Decisio publiceerde Actualisatie economische betekenis Schiphol en SEO Het maatschappelijk belang van het Schipholnetwerk. Met een begeleidende brief heeft de minister op 10 januari de twee rapporten aan de Tweede Kamer aangeboden. Zoals gezegd vroegen we Manshanden en Bus om deze nieuwe publicaties tegen het licht te houden.

Samenvatting resultaten

Manshanden en Bus zetten een groot aantal wetenschappelijke kanttekeningen bij de twee onderzoeken. Als belangrijkste beleidsrelevante conclusies tekenen wij het volgende op: De twee nieuwe rapporten bevestigen dat de ontwikkeling van de luchtvaart niet langer gezien kan worden als aanjager van banen (In Decisio wordt dit in het onderzoeksverslag wel genoemd, maar in de conclusies verzwegen). Een centraal punt uit hun eerdere onderzoeken – veel extra vluchten over de periode 2013-2018 zorgden voor weinig extra toegevoegde waarde – worden in de nieuwe onderzoeken bevestigd. Veel maatschappelijke lasten, zoals beperkte ruimte voor woningbouw, zijn in de nieuwe onderzoeken niet meegerekend. SEO rekende wederom met te lange reistijden. En door het saldo voor één jaar te bepalen in de nabije toekomst, blijft de klimaatschade door CO 2 op lange termijn buiten beeld. Indien deze drie punten wel zouden zijn meegewogen, was het effect op brede welvaart van de luchtvaart nog lager uitgekomen. Het rapport van Decisio concludeert dat er een causale relatie is tussen economie en luchtvaart, maar dat de richting daarvan moeilijk is te bepalen. Deze conclusie neemt de minister op 10 januari 2020 in een brief aan de Tweede Kamer over.) Deze conclusie kan op basis van onderzoek dat door Manshanden en Bus gebruikt is, aangescherpt worden: in perifere regio’s kan de luchtvaart de economie aanjagen, maar in ontwikkelde regio’s als die rond Schiphol is het omgekeerde het geval. Daar jaagt de economie de luchtvaart aan; Nederland is geen perifere regio. De in Luchtvaart uit Balans getrokken conclusies worden door de nieuwe onderzoeken feitelijk bevestigd.

Namens de KAS
Lourens Burgers